Haklı fesih iş ilişkisinin devam etmesini istemeyen tarafa iş akdini feshetme yetkisi tanıyan bir bozucu yenilik doğuran haktır. İş Kanunu 24. Ve 25. Maddelerinde haklı nedenle fesih halleri sayılmıştır. Haksız fesih ise iş akdinin hukuka ve mevzuata aykırı şekilde feshedilmesi durumudur.
Anayasa 10. Maddesi ve buna uygun olarak İş Kanunu 5. Maddesinde herkesin dil, renk, din, ırk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç ve benzeri nedenlerle ayrım gözetilmeksizin kanun önünde eşit olduğu ve buna ilişkin yapılacak olan ayrımların hukuka aykırı olduğu vurgulanmıştır. Bu şekilde bir ayrım gözetilerek iş sözleşmesinin sona erdirilmesi haksız fesih olarak nitelendirilir.
Anayasa ve Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu uyarınca düzenlenmiş olan sendika haklarının kullanılması hakkı da iş sözleşmesinin feshi için bir sebep oluşturmayıp aksine buna bağlı fesihler haksız fesih sebebi sayılacaktır.
Fesih bildirimi açık net ve anlaşılır yapılmak zorundadır ve hiçbir şekilde şarta bağlanamaz.
Yine iş akdinin dürüstlük kurallarına aykırı bir şekilde feshedilmesi durumunda da fesih geçersiz sayılacaktır.
Görüldüğü üzere mevzuatımız kapsamında çok farklı iş akdinin feshi çok farklı sebeplerle geçersiz sayılabilmektedir. Dolayısıyla yasal fesih usullerine uyulması gerekmektedir. Ancak işyerinin işçinin ve iş akdinin taşıdığı özelliklere göre, yapılan feshin niteliği de değişkenlik göstermektedir. Haklı Fesih – Haksız Fesih, Geçerli Fesih- Geçersiz Fesih ve Kötüniyetli Fesih – Kötüniyetli Olmayan Fesih olmak üzere 3 farklı fesih türü bulunmaktadır.
HAKSIZ FESİH
İş Kanunu 24. Ve 25. Maddeye aykırı olarak gerçekleştirilen fesihler kural olarak haksız fesih niteliğindedir. Ancak burada farklı bir ayrım da ortaya çıkmaktadır. İş Kanunu’nun 21. maddesine göre iş güvencesine tabi tutulan iş yerlerinde çalışan bir işçi, iş sözleşmesinin geçersiz feshi halinde bir takım haklara sahip olmaktadır. İşe iade edilmesini talep etme, iş güvencesi tazminatı ve boşta geçen süreye ilişkin ücret ve benzeri hakların ödenmesini talep etme gibi haklara sahiptir. Dolayısıyla haksız fesih ve geçersiz fesih konuları bakımından birbirlerinden farklı anlamlar içermektedir. Nitekim iş güvencesine tabi olan bir işçi bakımından feshi geçersiz kılıp işe iade edilmeyi sağlamak mümkünken, bu kapsam dışında kalan işçiler için feshi geçersiz kılmak mümkün olmamaktadır.
İşçinin haksız feshi;
İş sözleşmesi işçi tarafından fesih edileceğinde 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 24. Maddesinde yazılı sebeplerden birine dayanması gerekmektedir. Bu nedenlerden birine dayanılmayan fesih halinde işçinin işverene ihbar tazminatı ödemesi gerekecektir.
Maddede sayılan fesih halleri hem belirli süreli iş sözleşmesi hem de belirsiz süreli iş sözleşmesi bakımından herhangi bir fark olmaksızın kabul edilmiştir
İşçinin haklı nedenle fesih halleri şunlardır:
-Sağlık sebepleri.
-Ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri.
-Zorlayıcı sebepler.
Buna göre işçi işyerinden haklı bir sebep bildirmeksizin ayrılırsa yani istifa ederse İş Kanunu 17. Maddesi gereğince ihbar sürelerine uyarak fesih beyanını dile getirmelidir. Aksi halde ihbar tazminatı ödenmesi gündeme gelecektir.
İşverenin Haksız Feshi;
İşverenin de aynı şekilde iş sözleşmesini feshederken İş Kanunu madde 25’te yer alan fesih nedenlerinden birine dayanması gerekmektedir.
İşverenin haklı nedenle fesih halleri şunlardır:
-Sağlık sebepleri.
-Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri.
-Zorlayıcı sebepler.
İşçi ile işverenin haksız feshine bağlanan sonuçlar açısında farklılıklar bulunmaktadır. İşverenin de aynı şekilde ihbar önellerine uymaması halinde ihbar tazminatını ödemek zorundadır. İhbar sürelerine ilişkin ücret peşin ödenerek de fesih yapılması mümkündür.
Haksız yere sözleşmesi feshedilen bir işçi, yine aynı kanunun 18, 20 ve 21. maddeleri gereğince işe iade davası açma ve diğer haklara sahip olmaktadır. Bu maddeler uyarınca iş güvencesi kapsamına dahil olan ve sözleşmesi haksız ve geçersiz olarak feshedilen çalışan işe iade davası açma, ihbar tazminatı talep etme ve kıdem tazminatı talep etme haklarına sahip olmaktadır.
Geçersiz fesih: İş güvencesi hükümlerine tabi olan işçiler bakımından feshin haklı nedene dayanmaması durumunda feshin geçersizliği gündeme gelmektedir.
Kötüniyetli fesih: Bu fesih türü de iş güvencesi hükümlerine tabi olmayan işçiler bakımından öngörülen bir hukuki koruma türüdür. İşveren iş güvencesi kapsamına dahil edilmeyen ve belirsiz süreli çalışan işçilerinin sözleşmelerini sebep göstermek zorunda kalmadan feshetme olanağına sahiptir. Öte yandan bu imkanın kötüye kullanımı da söz konusu olduğundan dolayı bu husus, kanun çerçevesinde sınırlandırılmıştır. Kötüniyetli feshin varlığı halinde işçinin kötüniyet tazminatı talep etme hakkı bulunmaktadır.
