5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu 251. Maddesinde düzenlenen basit yargılama usulü, yasada belirtilen bazı suçlarda duruşma yapılmaksızın doğrudan evrak üzerinden yargılama yürütülerek daha hızlı ve basit bir şekilde yargılama sürecinin tamamlanmasını amaçlayan ceza muhakemesi usulüdür. Yargılama sonunda mahkumiyet hükmü verilmesi halinde cezada ¼ oranında indirim yapılır. Bu yargılama usulünün uygulanması mahkemenin takdirine bağlıdır. Şartları taşıyor olsa dahi bu yargılama usulünün uygulanma zorunluluğu yoktur. Ayrıca yargılamanın basit usul ile görülmesi daha kolay ve etkin olacağı kanaati oluşur ise mahkemeler bu yola başvuracaktır. Ancak duruşma yapılmaması dolayısıyla sanığın sahip olduğu bir çok haktan mahrum kalması adil yargılanma hakkı bakımından ihlale neden olacaktır.
Yasal düzenlemede basit yargılama usulünün, tehdit, hakaret, basit cinsel taciz, konut dokunulmazlığının ihlali, güveni kötüye kullanma gibi adli para cezası veya üst sınırı iki yıl veya daha az hapis cezası gerektiren suçlarda uygulanabileceği öngörülmüştür.
Basit yargılama usulü, yaş küçüklüğü, akıl hastalığı, sağır ve dilsizlik halleri ile soruşturma veya kovuşturma yapılması izne ya da talebe bağlı olan suçlar hakkında uygulanmaz. Ayrıca basit yargılama usulünün uygulanabileceği bir suç türü ile bu kapsamda olmayan başka bir suçun birlikte işlenmesi halinde yine basit yargılama usulü uygulanmaz.
Basit yargılama usulünün uygulanmasına karar verildiği takdirde duruşma yapılmaz. Mahkeme tarafından kabul edilen iddianame, ilgililere tebliğ edilerek söz konusu kamu davasına karşı beyan ve savunmalarını on beş gün içerisinde bildirmelerini talep edilir. Yargılama için toplanması gereken tüm bilgi ve belgeler, ilgili kurum ve kuruluşlardan talep edilir. Mahkeme gerekli bilgi ve belgeleri topladıktan ve beyan ve savunmaları aldıktan sonra Cumhuriyet savcısının mütalaasına başvurmaksızın kararını verir. CMK’ da öngörülen her türlü hüküm çeşidi kurulabilir. Sanık hakkında verilen kısa süreli hapis cezası seçenek yaptırımlara çevrilebilir, hapis cezası ertelenebilir yahut hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilebilir.
Basit yargılama usulü ile yürütülen yargılamada verilen hükümlere karşı itiraz edilebilir. İtiraz üzerine hükmü veren mahkemece duruşma açılır ve genel hükümlere göre yargılamaya devam olunur. Taraflar gelmese bile duruşma yapılır ve yokluklarında CMK m.223 uyarınca hüküm verilebilir. Taraflara gönderilecek davetiyede bu husus yazılır. Duruşmadan önce itirazdan vazgeçilmesi halinde duruşma yapılmaz ve itiraz edilmemiş sayılır.
Mahkeme, itiraz üzerine yeniden hüküm verirken, CMK m.251 gereği basit yargılama usulüne göre verdiği hükümle bağlı değildir. Ancak, itirazın sanık dışındaki kişiler tarafından yapıldığı hallerde CMK m.251/3 gereği yapılan 1/4 oranındaki indirim korunur.
İtiraz üzerine verilen hükmün sanık lehine olması halinde, bu hususların itiraz etmemiş olan diğer sanıklara da uygulanma olanağı varsa bu sanıklar da itiraz etmiş gibi verilen kararlardan yararlanır.
İtiraz üzerine duruşma açılarak yeniden hüküm kurulması durumunda; bu hükümlere karşı genel hükümlere göre istinaf veya itiraz kanun yollarına başvurulabilir.
Mahkeme, basit yargılama usulü ile yargılama yapmaya karar verdikten sonra bu yargılamanın herhangi bir aşamasında uyuşmazlığın duruşma açılarak çözülmesi gerektiği kanaatine varırsa, olağan yargılama usulüne geçebilir.
